Hoeveel likes zou je krijgen als je op Facebook regelmatig een inkijkje geeft in de rottige kanten van je leven? Zaterdag 27 oktober publiceerde de Volkskrant een zeer interessant interview met de katholieke theoloog Erik Borgman, tijdens de Nacht van de Theologie uitgeroepen tot de spraakmakendste theoloog van Nederland. Een interview naar aanleiding van een te houden eigentijdse Bergrede de dinsdag daarop in de Amersfoortse Bergkerk. Borgman wil zijn gehoor graag een spiegel voorhouden: ‘Ik zet boven mijn verhaal: gelukkig wie met lege handen staat.’ In het spoor van Jezus: ‘Zalig zijn de armen van geest.’
Er is iets raars aan de hand, vindt hij. We maken elkaar gek. We verkopen een prachtige, succesvolle versie van onszelf, terwijl we ons tegelijkertijd geen raad weten met het leven. ‘Ik merk het aan mijn studenten. Ze weten niet wat ze moeten kiezen. Er is veel angst, negativisme, een gevoel van verlorenheid. Tegelijkertijd wordt van ons verwacht dat we super positief zijn. In sollicitatiebrieven die ik krijg, staan allemaal dingen die wij vroeger juist afleerden. Sollicitanten zetten zichzelf enorm op een voetstuk. Maar ze zijn niet dom, ze weten zelf ook dat hun verhaal zo lekgeprikt kan worden. Wat doe je jezelf dan aan?
‘Als je aan mensen vraagt wat voor rapportcijfer ze hun leven geven, zeggen ze nooit: een 3. Dat is taboe. Je hebt een rotleven en je geeft dat ook nog toe. Dan ben je pas echt mislukt. Je mag blijkbaar niet zeggen: ik sta met lege handen. Ik vind het dan goed dat er een traditie is, die zegt: gelukkig als je met lege handen staat. Geef het toe, probeer jezelf niet krampachtig hoog te houden.’
Nu we niet meer massaal naar de kerk gaan, niet meer biechten of elke zondag horen dat we zondig zijn, lijkt het begrip schuld een anachronisme. Achterhaald, want wij zijn vrij, geen hogere macht die ons aanklaagt. ‘Fout’, zegt Borgman. ‘Mensen blijken zich, als ze een glas te veel op hebben en eerlijk zijn, vaak enorm schuldig te voelen. Ze hebben helemaal niet het idee dat ze het zo goed doen. Want eigenlijk hebben ze het niet hard genoeg geprobeerd. Alles is tegenwoordig onze eigen verantwoordelijkheid en daarmee is ook elk falen onze eigen schuld. Niemand of niets die ons vergeeft.’
(…) er is sprake van een verdampende controle. Niemand die we echt ter verantwoording kunnen roepen. Klimaatcrisis, financiële crisis; niemand is echt in control. We zijn niet de baas over ons leven en hebben het gevoel dat het niemand iets kan schelen wat ons overkomt. (…)
Geef toe dat het leven ‘verdomd ingewikkeld’ is, is de les van Borgmans Bergrede. ‘Pas als je erkent, dat je met lege handen staat, kan er wat veranderen. Dan kun je hopen dat ze weer gevuld worden.’ Hier is duidelijk iemand aan het woord die gelooft en ervan overtuigd is dat je er als mens niet alleen voorstaat: ‘Dat er iets of iemand is die jou draagt. Dat we niet uit Gods hand kunnen vallen. Vertrouwen in de toekomst is het geloof dat jou iets gegeven kan worden. Dat je het niet allemaal zelf hoeft te doen. Genade.’
Een opvallend, oud en tegelijk tegendraads, prikkelend verhaal. Zomaar in de Volkskrant. Daar heb ik op dit moment niet zoveel aan toe te voegen.